Tìm Hiểu Về Cồng Chiêng Người Mường

Không gian văn hóa cồng chiêng Mường với phương thức trình diễn độc đáo đã tồn tại và phát triển cùng lịch sử phát triển của người Mường. Kiệt tác này đang được lập hồ sơ đề cử trở thành di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia.

Biết đánh chiêng từ năm 12 tuổi, nay đã bước vào cái tuổi xưa nay hiếm, nhưng người con đất Mường Nguyễn Văn Thực ở tổ 13, phường Thái Bình (TPHB) vẫn say mê chiêng. Giữa lòng thành phố, diện tích chật hẹp, ông Thực vẫn cố dựng cho mình ngôi nhà sàn và lăn lộn khắp trong, ngoài tỉnh để kiếm đủ bộ chiêng 12 chiếc. Vợ ông, bà Đinh Thị Thiện kể: ông bán cả trâu, lợn, gà dành dụm tiền đi đến tận Sơn La, Thanh Hóa để tìm mua chiêng. Mua được rồi, ông lại mê mẩn, lúc ăn, ngủ, vui chơi cùng con cháu đều có tiếng chiêng đồng hành. Niềm say mê đó đã thấm dần vào bà và con cháu trong dòng họ cũng như nhân dân trong tổ mà nòng cốt là đội văn nghệ dân gian do chính ông thành lập. Nhìn ông cầm chiếc chiêng cái rồi nhắm mắt dùng tay xoa vào núm, tiếng chiêng từ nhỏ rồi ngân to, vang xa mới thấy hết cảm xúc, tình cảm sâu lắng của người nghệ nhân. “Mỗi khi nghe thấy tiếng chiêng, đôi mắt tôi như sáng hơn, đôi chân mạnh hơn và tinh thần thoải mái hơn để sau đó bước vào một ngày mới lao động – sản xuất hiệu quả hơn” – ông Thực chia sẻ. Phải chăng vì vậy mà trông ông trẻ, khỏe hơn cái tuổi 80. Câu chuyện về ông Thực và nhiều người yêu chiêng khác đủ cho thấy sức sống của không gian văn hóa cồng chiêng Mường trong đời sống cộng đồng.

Một dàn chiêng Mường có từ 4, 5, 7, 9 chiếc; bộ hoàn chỉnh có 12 chiếc, chia đều ra làm 3 bộ (chiêng dàm, chiêng bồng, chiêng tlé), ngoài ý nghĩa âm nhạc còn biểu hiện cho 12 tháng trong năm. Theo GS, TS Tô Ngọc Thanh, Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, phương thức trình tấu các bản nhạc cồng chiêng theo kết cấu 4 âm cơ bản (bính – bang – bính – rầm) và thường bắt đầu bằng chiêng bồng với những nốt nhạc ban đầu gọi là “dậyl chiêng”. Trong tay các nghệ sĩ dân gian tài hoa ở cộng đồng, mỗi chiếc chiêng giữ nhiệm vụ một nốt nhạc trong một dàn nhạc để biểu diễn các bản nhạc chiêng khác nhau. Theo nghiên cứu của Sở VH-TT&DL, âm nhạc cồng chiêng của người Mường có 16 bài: loóng 3, loóng 6, bông trắng bông vàng, đi đường, đắp phai, gọi ma… Chiêng có mặt ở mọi lúc, mọi nơi trong lao động, sinh hoạt đời thường; trong quyền lực của lang đạo xưa và trong lễ nghi tín ngưỡng phong tục, trong suốt cuộc đời người Mường từ khi sinh ra đến khi về với Mường ma. Chiêng còn là dụng cụ thông tin liên lạc, báo hiệu, phát lệnh khi bản làng có cướp bóc, giặc giã để tập hợp nhân dân cùng đoàn kết bảo vệ sự bình yên. Trong cuốn Les Muong, Tiến sĩ văn học người Pháp J. Cuisinier mô tả: Sáng sớm, người ta gõ cồng trong căn nhà chính để báo cho các vị thần linh rằng người ta đang chuẩn bị để tiếp đón các vị… Người ta gõ cồng ở ngoài ruộng để cổ vũ người làm ruộng, để gọi những người dân chưa đi làm hãy mau ra giúp đỡ bạn bè. Cồng chiêng gắn bó với người Mường không chỉ để thỏa mãn nhu cầu thưởng thức âm nhạc mà có vai trò lớn trong lao động, sản xuất. Trong khi trống đồng là loại vật linh được coi là quyền sở hữu của tầng lớp lang đạo lớn xưa thì cồng chiêng chiếm lĩnh, lan tỏa trong không gian rộng lớn, in sâu, hòa đậm trong mỗi bản làng, gia đình một cách dung dị. Người Mường có tới 24 lễ hội có sử dụng cồng chiêng như lễ mừng nhà mới, thành hôn, khai hạ… Hiện nay, nếu cồng chiêng Tây Nguyên người đánh chủ yếu là nam giới thì với người Mường là nữ giới. Nhiều tài liệu ghi lại, trước đây, người Mường đã sử dụng tới trên 1.000 cô gái với phương thức hòa tấu, trình diễn trên 1.000 chiếc chiêng. âm nhạc nền nếp, sôi động, giai điệu hòa thanh chuẩn mực, động tác, đội hình chuyển động thướt tha, giàu mỹ cảm. Ngày nay, với phương thức trình diễn linh hoạt, cởi mở, từ dàn chiêng nhỏ tới dàn chiêng hoành tráng hàng ngàn chiếc phối hợp với nhiều hình thức VH-NT khác tạo nên nền âm nhạc, không gian văn hóa cồng chiêng đương đại.

“Không gian văn hóa cồng chiêng Mường hình thành, phát triển là một hiện tượng văn hóa đặc sắc, quý giá trong nền VHNT Việt Nam. Nó có giá trị cao, nâng đỡ sự cộng cảm, bồi dưỡng tinh thần cộng đồng và lòng tự hào dân tộc, góp phần tạo nên bản sắc riêng biệt đối với mảnh đất, con người Hòa Bình. Cồng chiêng là một biểu tượng của dân tộc, là huyết thống văn hóa, tài sản đồ sộ có thể coi là một kiệt tác văn hóa và hoàn toàn có thể đáp ứng được những tiêu chuẩn của một di sản quan trọng” – Trưởng phòng nghiệp vụ văn hóa (Sở VH-TT&DL) Bùi Tú Cao nhận định. Sở VH-TT&DL hiện đang tích cực lập hồ sơ trình Bộ VH-TT&DL đề nghị công nhận Không gian văn hóa cồng chiêng dân tộc Mường là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Đây là niềm tự hào, là cơ hội lớn không chỉ đối với dân tộc Mường mà của cả tỉnh Hòa Bình, nhưng cũng đặt ra thách thức không nhỏ khi cồng chiêng đang đứng trước nguy cơ bị mai một.